Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

DEHB; dikkat sürdürme güçlüğü, dürtüsellik ve/veya aşırı hareketlilik belirtileriyle seyreden, çocuğun akademik yaşamını, sosyal ilişkilerini ve günlük işlevselliğini etkileyebilen nörogelişimsel bir durumdur. Belirtiler her çocukta aynı biçimde görülmez; kimi çocukta dikkatsizlik ön plandayken kiminde hiperaktivite–dürtüsellik daha belirgindir. Bazı çocuklarda ise bileşik tip tablo izlenir.

​

Sık Görülen Belirtiler

Dikkatsizlik:

• Detay atlama, sık hata yapma, dinliyormuş gibi görünse de yönergeyi kaçırma

• Görevleri/ödevleri organize etmekte güçlük, erteleme

• Eşyalarını sık kaybetme, unutkanlık

Hiperaktivite–Dürtüsellik:

• Yerinde duramama, kıpırdanma, uygunsuz ortamlarda koşma/tırmanma

• Söz kesme, sırasını beklemekte zorlanma, düşünmeden davranma

• Duygu regülasyonunda zorlanma; öfke patlamaları, sabırsızlık

Ne zaman destek alınmalı? Belirtiler en az iki ortamda (ev/okul/sosyal alan) belirginleşiyorsa, en az birkaç aydır sürüyorsa ve çocuğun işlevselliğini düşürüyorsa profesyonel değerlendirme önerilir.

 

Değerlendirme Yaklaşımım

​

DEHB değerlendirmesini sistem temelli bir çerçevede yürütürüm; çocuğu, aileyi, okulu ve sosyal çevreyi birlikte ele alırım.

1. Klinik Görüşme ve Öykü Alma – Ebeveyn(ler) ile ayrıntılı gelişim öyküsü, mevcut belirtilerin başlangıç–süre–şiddet–tetikleyici analizi.

2. Gözlem ve Ölçekler – Gerektiğinde öğretmenden yapılandırılmış geri bildirimler ve standart ölçeklerle çok boyutlu veri toplama.

3. Moxo Dikkat Testi ve Analizi – Dikkatin süreklilik, seçicilik, dürtüsellik ve zamanlama boyutlarında; görsel/işitsel dikkat ve distraktör (dikkat dağıtıcı) koşullarında performansın nesnel değerlendirilmesi.

   • Not: Moxo, klinik görüşme ve ölçeklerle birlikte yorumlandığında anlamlıdır; tek başına tanı koydurmaz.

4. Formülasyon – Bulguları bütünleştirip çocuğa ve aileye özgü müdahale planı oluşturma. Gerekli durumlarda çocuk psikiyatrisi ile iş birliği.

​

Müdahale Planı ve Çalışma Alanlarım

1) Psikoeğitim

DEHB’nin doğası, güçlü yönler ve risk alanları, nörogelişimsel temeller ve gerçekçi beklentiler.

2) Çocukla Bireysel Çalışma

• Yürütücü işlev becerileri: planlama, parçalara bölme, zaman yönetimi, hedefe yönelme

• Duygu düzenleme ve öfke kontrolü; “dur–düşün–seç” pratikleri

• Oyun temelli odaklanma çalışmalarının yanı sıra ACT (Kabul ve Kararlılık Terapisi) ilkeleri: dikkat farkındalığı, zorlayıcı duygularla kalabilme, değerler doğrultusunda küçük eylemler

3) Ebeveyn Danışmanlığı

• Tutarlı sınırlar ve pekiştirme planları (token/puan sistemi)

• Kriz anı protokolleri (güvenlik–düzenleme–yeniden bağlanma)

• Görsel rutinler, sabah/ödev/uyku düzeni, ekran–uyku–beslenme dengesi

• Aile içi iletişim ve rol paylaşımı; kardeş ilişkilerinde denge

4) Okul İş Birliği

• Kısa ve net yönergeler, işi parçalara bölme, kontrol listeleri

• Oturma düzeni ve hareket molaları, ön uyarılarla geçişleri kolaylaştırma

• Değerlendirme ve ödevlerde uyarlamalar (süre, format, sırayla çözme)

5) Tıbbi Değerlendirme ile Koordinasyon

Gereksinim halinde çocuk psikiyatrisi ile görüşme; ilaç düzenlemesi yapılırsa psikososyal müdahalelerle eşgüdüm içinde sürdürme.

​

Sınav Sürecinde DEHB (LGS ve diğer sınavlar)

Sınav döneminde hedefim, hem çocuğun bilişsel kapasitesini hem de uygulama stratejilerini güçlendirmektir.

• Çalışma planı: Kısa bloklar (Pomodoro), net hedefler, önceliklendirme, mola–ödül dengesi

• Soru çözme stratejileri: Talimatı işaretleme, hatasızlık için yavaşlatma noktaları, zaman dağılımı

• Deneme analizi: Hata türü ve dikkat hatası haritası; haftalık mikro hedefler

• Performans anksiyetesi yönetimi: Nefes–beden–dikkat odaklama egzersizleri (ACT temelli)

• Okul/idare ve ilgili yönergeler doğrultusunda uyarlama seçenekleri konusunda bilgilendirme

 

Seans Yapısı ve İzlem

• Seans süresi: 50–60 dk.

• İlk 1–2 görüşme: değerlendirme ve planlama.

• 4–6 hafta içinde ara değerlendirme; hedefler ve ev içi–okul uygulamalarının güncellenmesi.

• İlerleme, davranış sıklığı/şiddeti, ödev tamamlama oranı, öğretmen geri bildirimleri ve Moxo sonrası karşılaştırmalarla takip edilir.

 

Hedeflenen Kazanımlar

• Dikkatin süresi ve görev tamamlama oranında artış

• Dürtüsellik ve öfke döngülerinde belirgin azalma

• Ev ve okulda öngörülebilir rutinler ve tutarlılık

• Sınav/performance ortamlarında strateji kullanımının yerleşmesi

• Ebeveyn–çocuk ilişkisinde güven ve iş birliğinin güçlenmesi

 

Sık Sorulanlar

DEHB “tembellik” midir?
Hayır. DEHB motivasyon eksikliği değil, beynin dikkat–dürtü düzenleme alanlarıyla ilişkili bir nörogelişimsel farklılıktır. Doğru stratejilerle başarı mümkündür.

Sadece egzersiz ve düzen yeterli olur mu?
Birçok çocukta çevresel düzenlemeler ve beceri çalışmaları önemli kazanım sağlar. Gereken durumlarda tıbbi değerlendirme ile çok disiplinli yaklaşım tercih edilir.

Testler tanı koyar mı?
Hiçbir test tek başına tanı koymaz. Moxo ve ölçekler, klinik görüşme ve gözlemlerle birlikte bütüncül değerlendirilir.

​

Randevu ve İletişim
DEHB şüpheniz varsa veya mevcut güçlükler günlük yaşamı belirgin etkiliyorsa, değerlendirme ve size özel müdahale planı için iletişime geçebilirsiniz. Moxo Dikkat Testi ve kapsamlı analiz ile süreci veriye dayalı, ölçülebilir hedeflerle yönetiyorum.